Yeni yıla sayılı günler kala milyonlarca emekçinin gözü kulağı, asgari ücrete yapılacak olan zam oranında. 2024 yılındaki yüksek enflasyondan dolayı her gün gelen yeni zamlar ile açlık sınırının altında kalan asgari ücrete gelecek olan zam tartışma konusu oldu.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Başkanı Fatih Karahan, ABD’de yaptığı açıklama asgari ücrete yüzde 25 zam oranının uygun olacağını ifade etmişti. Tepki toplayan zam oranı gerçekleştiği takdirde yeni asgari ücretin 22 bin TL civarında olması bekleniyor.
Asgari ücret ile geçinmek zorunda kalan milyonlar ise yeni asgari ücretin en az 30 bin TL olmasını talep ediyor.
Ekonomim yazarı Alaattin Aktaş, asgari ücrete yapılacak zam tartışmalarına ilişkin dikkat çeken değerlendirmelerde bulundu. Aktaş, “Asgari ücret endeksini 150’ye çıkarmak, 2024’teki kaybın telafisine yetecek. Bu da en az yüzde 38 zam gerekliliğine işaret eder” ifadeleriyle asgari ücrete ne kadar zam gelmesi gerektiğini kaydetti.
İşte Aktaş’ın dikkat çeken o yazısı:
“Lafa geldi mi ne çalışanlar enflasyona ezdiriliyor, ne emekliler… Ama lafta! Bu görüş sahiplerinin sayılarla konuştuğunu hiç gördünüz mü? Göremezsiniz; çünkü konu gerçek sayılar ve oranlara döküldü mü, bu iddiaların ne kadar boş olduğu ortaya çıkıverir.
Çalışan ve emeklileri üç grupta toplayarak bir hesaplama yaptım. Birinci grupta maaşları farklı bir yöntemle belirlenen memur ve memur emeklileri var. İkinci grupta işçi ve Bağ-Kur emeklileri yer alıyor. Son grup ise asgari ücretliler.
2024 yılının son çeyreğindeki enflasyonun ne olacağını tabii ki bilmiyoruz ama benim tahminim aylık yüzde 2.5 dolayında bir artış olacağı ve yılın yüzde 46’nın bir miktar üstünde kapatılacağı yönünde.
Maaş ve ücretlerde ise son çeyrekte bir değişiklik olmayacağına göre 2024’ün tüm verilerine sahibiz.
Yazımda bir tablo ve üç grafik yer alıyor. Tabloyu nasıl okumanız gerektiğini tablonun yanında açıklıyorum.
Buna göre 2023’ün aralık ayını tüm maaş ve ücretler açısından bir anlamda 100 kabul ettim ve 2024 için aylık seri oluşturdum.
Hani kayıp yoktu?
Öncelikle vurgulanması gereken bir detay var. Bu yılbaşında da aynı şey söylenecek.
Geride kalan altı aylık dönemin enflasyon farkı zam değildir. Adı üstünde zaten, yaşanmış enflasyonun tek seferde farkı verilmektedir ve grafiklerde görüleceği gibi bu tek seferlik ödeme aslında büyük bir kayba yol açmaktadır.
Ama en azından tanımda anlaşmak ve enflasyon farkına zam dememek gerekir.
Gelelim çalışanların ve emeklilerin enflasyona ezdirilip ezdirilmediğine…
2023 sonu itibarıyla geçmişten gelen hiç kaybın olmadığını varsayalım; kesin var da, olmadığını varsayalım. İşte veriler ortada, tek başına bu yıl bile nasıl bir kayıp oluştuğu tartışma götürmeyecek kadar açık.
Geçen yılın aralık ayında 100 olduğunu varsaydığımız enflasyonun bu yılki aylık ortalaması 127.03 olacak. Bu varsayımın son çeyrekteki aylık artışların yüzde 2.5 olacağı öngörüsüne dayandığını belirttim.
Peki enflasyonun ortalaması 127.03 olarak beklenirken hangi düzeyde oluşacağı kesin olan maaş ve ücret endekslerinde durum ne?
Memur ve memur emeklilerinin maaş ortalaması 118.97 olacak, hatta oldu bile.
İşçi ve Bağ-Kur emeklilerinin durumu biraz daha iyi; onlar için maaş ortalaması 121.90.
Ancak işçi emeklilerinin memur ve memur emeklilerinden daha iyi durumda görünmesi yanıltmasın. Bu değerler artış oranlarını gösteriyor; mutlak değerlerle yani maaş düzeyiyle ilgisi yok.
Memur ve memur emeklisinin maaşı örneğin 30 binden yüzde 20 artarak 36 bine çıkar da, işçi emeklisinin maaşı 15 binden yüzde 30 artar ve ancak 19 bine çıkar. İlkinde oran yüzde 20 ama artış 6 bin liradır; ikincisinde oran yüzde 30 ama artış 4 bin 500 liradır.
Dolayısıyla benim vurguladığım artış oranındaki fark, bundan yola çıkarak işçi emeklisinin daha yüksek maaş aldığı sonucuna tabii ki varılamaz.
Bu arada memur maaşlarında vergi dilimi değişiminden dolayı yıl içinde yaşanan azalmayı da göz ardı ediyorum. O da hesaba katıldığında kayıp daha da büyür.
Ya asgari ücretli
2025 yılında memur ve memur emeklileri ile işçi emeklilerinin ne kadar zam alacaklarının yöntemi belli. Bilinmeyen ve tartışılmaya başlanan asgari ücret artışının ne olacağı.
Asgari ücrete bu yıl yalnızca yılbaşında zam yapıldığını biliyoruz. Grafikte de görüldüğü gibi asgari ücret yalnızca ocak ayında enflasyonun çok az üstünde oluştu, sonrasındaki tüm aylarda çalışan reel kayba uğradı.
Bugünlerde hemen herkes asgari ücretin hangi düzeyde belirlenebileceği üstünde duruyor. Tüm çalışanların neredeyse yarısı asgari ücretli hale gelince ve asgari ücretin bir miktar üstünde kazanç elde edenlere de asgari ücret ölçüsünde zam yapıldığı göz önünde bulundurulunca önümüzdeki aylarda verilecek karar çok daha önemli hale geliyor.
Bir de işin içine “Geride kalan enflasyona değil, öngördüğünüz enflasyona göre zam yapın” tavsiyesinde bulunan IMF girince…
Öngörülen enflasyon yüzde 17.5 ve bu düzeyde bir zammın olacağına kimse ihtimal vermiyor.
Yüzde 25’lik bir oran daha çok telaffuz ediliyor, ancak yüzde 30 da dile getirilmiyor değil.
Peki asgari ücretlinin en azından 2024 kaybını telafi edecek zam oranı nedir? Yanıt tabloda!
Enflasyon endeksi ya da enflasyona göre olması gereken ücretin bu yıl aralıkta 146.31’e çıkması bekleniyor. Ocak ayında da yüzde 2.5 artış olsa bu değer 150’yi bulacak. Peki asgari ücret endeksi kaç; yalnızca 108.63. Dolayısıyla asgari ücreti 150’ye çıkarmak, ancak ve ancak 2024’teki kaybın telafisine yetecek. Bu da en az yüzde 38 zam gerekliliğine işaret eder. Lütfen dikkat, bu zam yapıldığında asgari ücretli ancak 2023 sonundaki alım gücüne erişecek. Bu hesapta 2024’ün tümü boyunca (ocak hariç) yaşanan reel kaybın telafisi de yok.
Yüzde 38’lik bir artışta asgari ücret yaklaşık 23 bin 500 liraya çıkar. Oran yuvarlanır ve yüzde 40 yapılırsa bu kez ücret 24 bine yaklaşır.”
